Vermoeid, stressklachten, overspannen of burn-out?

Check jezelf en voorkom erger!

Burned-out word je niet zomaar. Daar gaat vaak een proces van jaren aan vooraf. Toch ervaren veel mensen die het overkomen, dat niet zo: dat zij opeens tot niets meer in staat zijn, overvalt hen. Dat komt omdat ze allerlei signalen hebben gemist.

Uiteindelijk bleek ongemerkt hun hele fysieke systeem te zijn ontregeld en kostte het maanden, soms zelfs jaren om te herstellen. Ben jij vaak moe, en ben geneigd te denken dat je vooral niet moet zeuren en nog even moet doorbijten? In dit artikel kun je bondig lezen hoe jouw stresssysteem werkt en vooral op welke signalen je alert moet zijn.

Ons stresssysteem is nogal korte termijn gericht
Ons stresssysteem is evolutionair meer gemaakt voor kortdurende dreigingen dieren die ons aanvallen dan voor langdurige druk en dreiging. Bij acute dreiging reageert ons lichaam feilloos: in no time zijn we hyperalert en bovengemiddeld sterk en snel, doordat ons hart sneller klopt, spieren zich spannen en de lever suiker afgeeft. Tegelijkertijd hebben we acuut geen honger of slaap meer en al helemaal geen lust om de liefde te bedrijven. Alle meer op duurzaamheid gerichte systemen, zoals onze spijsvertering, worden op een laag pitje gezet ten behoeve van de directe actie.
In de moderne tijd zien de dreigingen er vaak anders uit: het gaat om angst voor mogelijk baanverlies of om gedoe met je manager. Je piekert/maakt je boos en/of werkt zonder veel hersteltijd te nemen. We raken vermoeid en langzaam maar zeker raken steeds meer systemen in ons lichaam ontregeld. Op weg naar een burn-out zijn er verschillende stadia, waarbij je nog richting een snel herstel kunt sturen.

Ben jij op weg naar een burn-out? Check jezelf: 
Fase 1: Vermoeid. Je bent een korte periode flink gestrest geweest en voelt je vermoeider dan normaal. Je hebt mogelijk minder geslapen en je verlangt naar rust en ontspanning. Wat jij nodig hebt is wat minder belasting en wat meer slaap; zo ben je snel weer de oude.

Fase 2: Stressklachten. Je hebt al wat langer te maken met overbelasting door werkdruk of door zaken waar je je boos of ongerust over maakt. Je krijgt die van al die aandacht in je lichaam voor het hier en nu: systemen als je spijsvertering en herstel immuunsysteem staan op een laag pitje. Je krijgt allerlei klachten en klachtjes: je hebt vaker last van je maag en darmen, bent eerder verkouden en sneller prikkelbaar.

Fase 3: Overspanning. Je hebt je lichaam langere tijd onvoldoende herstel gegund en nu lijkt het alsof je niet meer kunt ontspannen. Je lichaam blijft ‘aan’ staan; je voelt je gejaagd, met een verhoogde hartslag en een stortvloed aan onrustige gedachten. Ook pak je waarschijnlijk elk griepje mee en heb je, naast vermoeidheid, mogelijk last van hoofdpijn, buikpijn of andere gekke kwaaltjes. Je lichaam is ontregeld, zoals bij een burn-out, alleen dan in een minder ernstige vorm. Als je jezelf de tijd geeft om te herstellen, ben je binnen drie tot zes maanden weer de oude.

Fase 4: Burn-out. Je hebt waarschijnlijk al jaren roofbouw op jezelf gepleegd, door je lichaam weinig herstel te gunnen. Je hebt gepiekerd en/of veel emoties ervaren en jezelf waarschijnlijk streng toegesproken dóór te gaan als je moe was. Waarschijnlijk kon je zolang doorgaan omdat je over veel wilskracht beschikt, maar nu neemt je lichaam het echt over. De klachten die je nu hebt, zijn ernstig: je bent uitgeput, ontredderd, dingen onthouden en organiseren lukt helemaal niet meer en je hebt mogelijk allerlei sombere en angstige gedachten. Herstellen doe je ook niet even: dat kost minstens een half jaar en vaak langer.

Je les leren zonder de bodem te raken
Herstellen van een burn-out is mede zo lastig omdat je omgeving vaak weinig begrijpt van wat je doormaakt. Mensen in je omgeving, die niet bekend zijn met het fenomeen, zullen verwachten dat je na een paar weken weer hersteld bent. Veel instellingen zullen je willen helpen met cognitieve therapie en dat is goed als je weer wat bent hersteld, maar in de eerste fase vergt je lijf alle zorg. Pas als je na een tijdje een beetje bent hersteld, ben je pas weer überhaupt in staat om coherent na te denken. Het is echt even zoeken naar de juiste hulp.

De meeste mensen zeggen achteraf dat het hen beter heeft gemaakt, maar dat zal in het begin van het proces voelen als een weinig geloofwaardige belofte. Voor eenieder die in staat is om eerder aan de bel te trekken (door mazzel en wellicht meer zelfvertrouwen): prijs je gelukkig. Neem, ook in de eerdere stadia, de signalen serieus en durf te handelen. Probeer je les te leren zonder dat je de bodem hoeft te raken.

Voor dit artikel heb ik gebruik gemaakt van het boek: Gek op stress (maar niet altijd) van Suzan Kuijsten en Carrolien Hamming.